Peter Middendorp heeft een voorkeur voor personages die niet zijn gezegend met een groot vermogen zich te hechten, of zich verwant te voelen met hun naasten. Neem de puber die aan het woord is in Vertrouwd voordelig, de tragikomische roman waarmee Middendorp in 2014 doorbrak. Hij voelt geen affectie voor zijn vader, ziet zijn moeder nauwelijks staan en gedraagt zich als een ijskonijn wanneer hij voor het eerst met een meisje slaapt. In Jij bent van mij (2018) zitten we in het hoofd van een moordenaar die gedurende de jaren dat hij niet in verband wordt gebracht met de misdaad 'gewoon' blijft functioneren in gezin en werk.

In Neven liggen de kaarten net iets anders. Robert Oosterhof (verteller en hoofdpersoon) haat zijn vader en dat begrijp je wel, want die heeft zijn zoon flink wat meppen verkocht en stuurde hem zonder blikken of blozen een rekening voor de vloer die hij in het huis van zijn zoon legt. Zijn moeder is quantité négligeable.

In tegenstelling tot de puber uit Vertrouwd voordelig en de moordenaar uit Jij bent van mij is Robert wel degelijk in staat zich te hechten. Hij is diep verknocht aan zijn 'dubbele neef' Arie (hun vaders zijn broers, hun moeders zussen). Arie is zijn voorbeeld, zijn gids, zijn beschermer, zijn moeder en vader, en misschien wel meer ook: 'Naast elkaar op de bank kon hij zomaar een arm om me heen slaan. Ik dook altijd meteen met mijn neus in zijn hals, de zachte ruimte tussen hoofd en schouder.'

Door toedoen van Arie belandt Robert in de wiethandel. Het echte werk doet Arie, Robert hoeft alleen maar zijn werkruimte ter beschikking te stellen als opslagplaats. Maar dan wil Arie een gezin stichten en met een gewone baan zijn brood verdienen. Hij verkoopt zijn handel aan een doorgewinterde professional, voor wie Robert nu gaat werken. Na een tijdje wil hij er om zowat dezelfde redenen als Arie de brui aan geven, maar blijkt dan zo diep in de problemen te zitten bij de drugsbaas dat hij zijn leven niet meer zeker is. Hij duikt onder bij Arie zonder hem op de hoogte te stellen van wat er aan de hand is. Van die beslissing wordt zijn 'bijna-broer' op vreselijke wijze de dupe.

Robert blijft verweesd achter met een geweten dat hem niet met rust laat. Hij omschrijft zijn handelwijze, waarmee hij ook zijn zwangere partner in gevaar bracht, als 'lafheid zonder bodem'. Ook verwijt hij zichzelf niet in de gaten te hebben gehad dat hij niet zomaar de drugshandel uit kon stappen en voelt zich schuldig.

Zelfverwijt en schuld zijn niet de enige gevoelens die opspelen. Robert gaat niet alleen diep door het stof, hij komt ook op voor zichzelf. Zo voert hij verzachtende omstandigheden aan (hij zou zich niet voldoende bewust zijn geweest van het gevaar), kaatst hij de bal terug naar Arie (die hem niet alleen had moeten achterlaten in de drugshandel) en zwelgt hij zo nu en dan in zelfmedelijden (Arie moest eens weten hoe erg het allemaal is, 'de angsten die ik heb doorstaan, de spijt, de schuld, de eenzaamheid').

Neven laat niet zozeer zien hoe een zwaar belast geweten met zichzelf in het reine probeert te komen, als wel hoe zo'n geweten probeert te overleven. Middendorp heeft dat proces in al zijn complexiteit op indringende wijze gestalte gegeven. Jammer alleen dat hij Roberts verhaal een nogal vreemde wending laat nemen. Maar de slotscène is majestueus.

Peter Middendorp heeft een uitgesproken voorkeur voor personages die niet zijn gezegend met een groot vermogen zich te hechten, zich verwant te voelen met hun naasten. Neem de puber uit Emmen die aan het woord is in Vertrouwd voordelig, de tragikomische roman waarmee Middendorp in 2014 doorbrak. Hij voelt geen affectie voor zijn vader, ziet zijn moeder nauwelijks staan, heeft geen echte vrienden en gedraagt zich als een ijskonijn wanneer hij voor het eerst met een meisje naar bed gaat. In Jij bent van mij (2018) zijn we te gast in het hoofd van een verkrachter en moordenaar die gedurende de vele jaren dat hij niet in verband wordt gebracht met de misdaad 'gewoon' blijft functioneren in zijn gezin en in zijn werk.

In Neven liggen de kaarten net iets anders. Robert Oosterhof (verteller en hoofdpersoon) haat zijn vader en dat begrijp je wel, want die heeft zijn zoon flink wat meppen verkocht en stuurde hem, om nog maar wat te noemen, zonder blikken of blozen een rekening voor de vloer die hij in het huis van zijn zoon legt. Zijn moeder is quantité négligeable en zijn partner hoeft weinig van hem te verwachten.

In tegenstelling tot de puber uit Vertrouwd voordelig en de moordenaar uit Jij bent van mij is Robert wel degelijk in staat zich te hechten. En niet zo'n beetje ook: hij is diep verknocht aan zijn 'dubbele neef' Arie (hun vaders zijn broers, hun moeders zussen). Arie is zijn steun en toeverlaat, zijn voorbeeld, zijn gids, zijn beschermer, zijn veilige haven, zijn moeder en vader, en misschien nog wel meer ook: 'Naast elkaar op de bank kon hij zomaar een arm om me heen slaan. Ik dook altijd meteen met mijn neus in zijn hals, de zachte ruimte tussen hoofd en schouder.'

Door toedoen van Arie belandt Robert in de wiethandel. Het echte werk is Aries pakkie-an. Robert hoeft alleen maar zijn werkruimte ter beschikking te stellen als opslagplaats van de wiet. Maar dan gooit Arie het roer om. Hij wil een gezin stichten en met een gewone baan zijn brood verdienen. Hij verkoopt zijn handel aan een doorgewinterde professional, voor wie Robert nu gaat werken. Na een tijdje wil hij er om ongeveer dezelfde redenen als Arie de brui aan geven, maar blijkt dan zo diep in de problemen te zitten bij de drugsbaas dat hij zijn leven niet meer zeker is. Hij duikt onder bij Arie zonder hem op de hoogte te stellen van wat er aan de hand is. Van die beslissing wordt zijn 'bijna-broer' op verschrikkelijke wijze de dupe.

Robert blijft verweesd achter met een geweten dat hem niet met rust laat. Hij omschrijft zijn handelwijze, waarmee hij ook zijn zwangere partner in gevaar bracht, als een 'lafheid zonder bodem'. Ook verwijt hij zichzelf niet in de gaten te hebben gehad dat hij niet zomaar de drugshandel uit kon stappen en voelt hij zich schuldig.

Zelfverwijt en schuld zijn niet de enige gevoelens die opspelen. Robert gaat niet alleen diep door het stof, hij komt ook op voor zichzelf. Zo voert hij verzachtende omstandigheden aan (hij zou zich niet voldoende bewust zijn geweest van het gevaar), kaatst hij de bal terug naar Arie (die hem niet alleen had moeten achterlaten in de drugshandel) en zwelgt hij zo nu en dan in zelfmedelijden (Arie moest eens weten hoe erg het allemaal is, 'de angsten die ik heb doorstaan, de spijt, de schuld, de eenzaamheid').Neven laat niet zozeer zien hoe een zwaar belast geweten met zichzelf in het reine probeert te komen als wel hoe zo'n geweten uit alle macht probeert te overleven. Middendorp heeft dat proces in al zijn complexiteit op indringende wijze gestalte gegeven. Jammer alleen dat hij Roberts verhaal tegen het einde een nogal vreemde wending laat nemen. Maar de slotscène is majestueus.

★★★★☆

De Bezige Bij; 174 pagina's; € 22,99.

*****

‘Neven’ is een woord dat je om kunt draaien. Dat kun je ook doen met Robert en Arie, de twee hoofdpersonen uit de nieuwe roman van Peter Middendorp. Ze delen dezelfde genen: hun vaders waren broers, hun moeders waren zusters. Toch zijn het juist de vele overeenkomsten die de verschillen tussen de neven benadrukken. Arie is altijd net iets slanker, knapper en slimmer geweest dan Robert. Toch waren ze beste vrienden, al vanaf hun vroegste jeugd. Wanneer Roberts vader hem het huis uitjoeg, kon Robert altijd bij Arie terecht. Samen verruilden ze het platteland voor de stad, ze begonnen tegelijk aan hun studie, en wanneer Arie af en toe wat wiet verhandelde, schoof hij vanzelfsprekend Robert geregeld een klusje en wat geld toe. Altijd nam Arie Robert op sleeptouw – totdat Arie met zijn hoofd op een stoeprand knalde en van de ene op de andere dag in een zwijgende gehandicapte veranderde. De volwassenheid kwam plotseling, en nu gaan de neven, ‘twee mannen tussen jong en oud’, samen naar Schiermonnikoog. Even uitwaaien, Arie in de rolstoel, Robert erachter. Na veertig bladzijden is bijna het hele verhaal al uit de doeken gedaan. Terwijl ze samen op de veerboot zitten – Robert drinkt een pintje, Arie 7Up met een rietje – blikt Robert terug op wat er de afgelopen jaren gebeurd is. Steeds meer rijst de vraag hoe het leven deze twee bloedbroeders zo uit elkaar heeft kunnen drijven. Was de verwijdering eigenlijk al niet veel eerder daar, maar was niemand in staat die te zien? Is er een schuldige aan te wijzen, en zo ja, wie is dat dan? Is het Arie, die zijn hele leven dacht dat de wereld om hem draaide? Of is het Robert, de bange ik-figuur die eeuwig op de tweede plaats belandde? Gelukkig probeert Middendorp geen definitief oordeel te vellen. In twintig hoofdstukken weegt hij zorgvuldig de loop der gebeurtenissen, zonder dat de weegschaal doorslaat naar één kant. Het brengt Middendorps vorige roman, ‘Jij bent van mij’, in herinnering: die had met Tille ook zo’n passieve hoofdpersoon bij wie je je voortdurend afvroeg wat je met hem aanmoest. En dan was Tille nog een moordenaar – maar hoe moeten we Robert noemen? Het grootste ongemak vormt de vegetatieve Arie, wiens rijke leven gereduceerd is tot spasmen en keelgeluiden, ‘een blessuretijd waarin niet meer zal kunnen worden gescoord’. Niemand weet hoeveel hij meekrijgt van de wereld om hem heen. Zijn vrouw, Nadia, is er nog lang van overtuigd geweest dat zijn hersenen functioneerden, omdat hij na haar vraag hoe laat het was richting de klok keek. Het verplegende personeel ziet weinig hoop op verbetering. En toch is de stille toehoorder van Roberts monoloog de ideale Sprechhund, omdat de afschuwelijke mogelijkheid dat Aries bewustzijn onaangetast is nooit uitgesloten kan worden. Om met Robert te spreken: ‘Misschien zit er in de diepte van het gehandicapte vlees nog wel een mens verstopt.’ Het is een besef dat, naarmate ‘Neven’ vordert, steeds meer existentiële walging oproept. Tot slot: dat Peter Middendorp tevens columnist is, blijkt uit de efficiënte verteltrant van ‘Neven’. 176 bladzijden telt het boek, en net als in een goede column staat er niet meer in dan erin moet staan. Middendorp heeft zich beperkt tot wat ertoe doet, en heeft wat niet noodzakelijk is eenvoudigweg niet opgeschreven – in de literaire praktijk helaas niet zo vanzelfsprekend als het klinkt. Het is fijn om weer eens een verhaal van kop tot staart te kunnen lezen, zonder plotmatige zijpaadjes of thematische omzwervingen. Wanneer komt de compacte roman weer in de mode?

Arie en zijn neef Robert zitten op de ferry naar Schiermonnikoog, de een in een rolstoel, de ander op een bankje ernaast. Arie is namelijk op de rand van het trottoir gevallen en gaat sindsdien als een plant door het leven. Wat ze op het Waddeneiland gaan doen, weet je niet. Plots hurkt Robert voor Arie neer en vertelt hem dat het zijn schuld is dat hij zo zwaar toegetakeld werd door die gastjes op die scooter. Ze hadden het op hem gemunt, aldus Robert, en dus was hij een nachtje bij Arie gaan logeren, hopende dat ze de ochtend nadien de verkeerde zouden neerschieten.

Robert en Arie zijn neven. Hun vaders waren broers en hun moeders zussen, wat verklaart waarom ze zo op elkaar lijken. ‘Als je Robert door een schutting gooit,’ zei zijn vader altijd, ‘kun je hem met Arie repareren.’ En ze schoten ook goed op. Ze hadden samen een wietkwekerij, tot Arie die onaangekondigd verkocht. En dus moest Robert sindsdien van zijn kleine schrijfopdrachtjes proberen te overleven, al schnabbelde hij ook nog wel wat bij door zijn schrijfkamer door de koper van de kwekerij te laten gebruiken als opslagplaats. Tot Roberts vrouw het beu was en hij tegen de dealers zei dat ze hun spul moesten komen halen. Toen bleek er opeens veel tekort te zijn en dreigden ze hem af.

Als geen ander weet Peter Middendorp in het hoofd te kruipen van iemand die in een hoek gedreven is, hoe zoe iemand crepeert van de angst, anderen de schuld probeert te geven en uiteindelijk alles wil opofferen om aan de dood te ontsnappen. En hoe zijn geweten daar nadien door in de knoop raakt. Net als in zijn vorige boek, het voortreffelijke Jij bent van mij, waarin een boer dertien jaar lang worstelt met zijn herinneringen aan de avond dat hij een meisje verkrachtte, gaat Middendorp op zoek naar het grote drama in de kleine mens. Middendorps boeken zijn in feite hedendaagse Griekse tragedies in Nederland.

De Bezige Bij, 174 blz., € 22,99.