Ergens tijdens het diepste duister van de lockdown, begin 2021, toen iedereen in zijn cocon zat en je behalve naar de supermarkt nergens heen kon, begon Netflix Pretend It's a City van Martin Scorsese uit te zenden. Met New York en schrijfster-stijlicoon Fran Lebowitz in de hoofdrol.

Zelden kwam een virtuele reis op een beter moment voorbij, naar de stad waarnaar iedereen die er ooit is geweest terugverlangt en waar iedereen die er nog nooit was heen wil. Het is zoals grumpy Lebowitz verbaasd antwoordt op de vraag wat er hier dan is dat jonge mensen nog steeds naar New York trekt: "New York, dát is er hier!" Ze staat dan op plastic slofjes midden in de enorme maquette van New York in het Queens Museum, gemaakt voor de wereldtentoonstelling van 1964.

Wie is Fran Lebowitz? Zoals ze zelf zegt tegen haar goede vriend en grootste fan Scorsese, is ze "een schrijver die niet meer schrijft". Eind de jaren 60 trok ze vanuit New Jersey naar New York, belandde er in de kunst- en muziekscene, werd gefotografeerd door Robert Mapplethorpe, raakte bevriend met muzikanten van de New York Dolls - wier muziek ze vreselijk vond - en jazzgrootheden als Duke Ellington. Met bassist Charles Mingus maakte ze veel ruzie, hij rende zelfs eens van het podium tijdens een optreden toen hij haar in het publiek zag en achtervolgde haar stratenlang.

Vanaf de jaren 70 schreef ze humoristische recensies van slechte films in het magazine Interview van Andy Warhol. In 1994 publiceerde ze haar laatste (kinder)boek. Sindsdien kampt ze met een schrijversblokkade. Interviews voor publiek schijnen haar daarentegen makkelijk af te gaan. Met haar bozig mopperende comedy of complaint, zoals The Guardian het noemt, waarbij ze over alles meningen ventileert - de metro, muziek, roken -, trekt ze een groot en opvallend jong publiek.

In Pretend It's a City zien we recente en oudere opnames, Lebowitz in gesprek met Scorsese (niemand lacht zo hard om Fran als hij, wat best irritant is), regisseur Spike Lee, haar inmiddels overleden vriendin Toni Morrison... door Scorsese afgewisseld met foto's van een jonge Fran en opnames van historische gebeurtenissen in de stad.

We zien haar steeds in haar eentje tegen de stroom in door New York lopen in haar typerende outfits: een oversized kasjmieren jas, een groot colbert, een wit overhemd, een Levi's 501-jeans en cowboylaarzen. Ze loopt alsof ze op weg is naar een afrekening, las ik ergens.

Hard, vies en duur

Maar er is niet alleen snedige grappigheid, er ontstaat ook het beeld van een jonge homoseksueel die haar benauwde (Joodse) milieu in New Jersey ontvluchtte om in de grote stad zichzelf te kunnen worden. En het beeld van hoe hard - en vies en duur - het leven er was in de jaren 70, die met name dat jonge publiek zo glamoureus schijnt te vinden. Lebowitz' verhalen over seksuele intimidatie zijn best indrukwekkend.

De serie bezorgde haar een nieuw publiek, en nu zijn haar columns vertaald, uit twee bundels uit de jaren 70 en 80. In haar voorwoord stelt ze zich de vraag hoe actueel die stukjes nog zijn, maar ze vraagt de lezer ze te beschouwen als 'kunstgeschiedenis in wording'. Je kunt je dat van die actualiteit inderdaad afvragen bij een column als 'Telefonist bij Inlichtingen: een handleiding'. Een instituut dat amper nog bestaat, maar als de column nu geschreven was, zou het een instructie zijn aan medewerkers van een callcenter en hoe ze die akelige bellers van zich af kunnen slaan.

Je herkent bij het lezen van haar stukjes - jammer dat er niet bij staat in welk jaar ze zijn geschreven - de rode draad in al die jaren, het soort onderwerpen, de toon. Zoals in 'Mensen': 'Mensen (een verzameling individuen die naar mijn mening altijd al ten onrechte veel aandacht kreeg) zijn vaak vergeleken met sneeuwvlokken. De analogie suggereert dat elk exemplaar uniek is - geen twee zijn hetzelfde. Dit is overduidelijk onjuist.'

Van mensen gaan er volgens Lebowitz dertien in een dozijn. Om dat te onderbouwen met de stelling dat er veel mensen met hetzelfde kapsel zijn.

Geestige stof, en schrijven kan ze, maar het blijft lastig om de columns te lezen zonder haar stem en performance in het achterhoofd. Is dit net zo onderhoudend als je de publieke Lebowitz niet kent? Voor wie aarzelt: er is een audioboek, voorgelezen door Fran zelf.

Uitgeverij Podium, 288 p., 20,99 euro. Vertaling Irving Pardoen.

Verberg tekst

De Amerikaanse auteur maakte in de jaren ‘70 furore met haar columns voor het door Andy Warhol opgezette Interview Magazine. In de jaren ‘80 bracht ze twee essaybundels uit en sinds begin jaren '90 worstelt ze met een writer’s block. Aanleiding om deze uit 1994 stammende bundel columns en essays in het Nederlands te vertalen, is de succesvolle Netflixserie 'Pretend It's a City' van Martin Scorsese over haar, die in 2021 werd uitgebracht. Het boek is een eclectische verzameling columns, waarin ze met veel vaart, zelfspot en humor haar leven, ideeën en overpeinzingen voor het voetlicht brengt. Onder de koppen 'Leven in de grote stad' en 'Sociale wetenschappen' schrijft ze over uiteenlopende onderwerpen als Kinderen: voor of tegen, Huisbaas worden, De nagelbank, Kleding met teksten erop, Schrijven: veroordeeld tot levenslang, Niet met een miljonair trouwen, Tips voor tieners en Het Fran Lebowitz High Stress Dieet. Interessant en vermakelijk voor geïnteresseerden in de auteur en haar kijk op de culturele wereld van New York in de jaren zeventig tot begin jaren negentig. Verberg tekst

Ergens tijdens het allerdiepste duister van de lockdown, aan het begin van 2021, toen iedereen in zijn cocon zat en je behalve naar de supermarkt nergens heen kon, precies toen begon Netflix Pretend it's a City van Martin Scorsese uit te zenden. Met de stad New York en schrijfster/stijlicoon Fran Lebowitz (1950) in de hoofdrol.

Zelden kwam een virtuele reis op een beter moment voorbij, naar de stad waar iedereen die er ooit is geweest naar terugverlangt en waar iedereen die er nog nooit was heen wil. Het is zoals grumpy Lebowitz verbaasd antwoordt op de vraag wat er hier dan is dat jonge mensen nog steeds naar New York trekt: "New York, dat is er hier! Wat is niet hier? Zo moet je het zien. Waar ze ook vandaan komen, dat is hier niet."

Ze staat op dat moment op plastic slofjes midden in de geweldig grote maquette van New York in het Queens Museum, gemaakt voor de wereldtentoonstelling van 1964.

Wie is Fran Lebowitz? Zoals ze zelf zegt tegen haar goede vriend, grootste fan en tevens regisseur van de serie Martin Scorsese is ze 'een schrijver die niet meer schrijft'. Eind jaren zestig trok ze vanuit New Jersey naar New York, belandde er in de hippe kunst- en muziekscene, werd gefotografeerd door Robert Mapplethorpe, raakte bevriend met muzikanten van de New York Dolls - wier muziek ze vreselijk vond - en jazzgrootheden als Charlie Mingus en Duke Ellington. Met bassist Mingus ('een geweldige eter!') maakte ze veel ruzie, hij rende zelfs een keer van het podium tijdens een optreden toen hij haar in het publiek zag en achtervolgde haar stratenlang. Dat soort verhalen.

Vanaf de jaren zeventig schreef ze humoristische recensies van slechte films in het magazine Interview van Andy Warhol. Precies de tijd waar Scorsese ook hevig in geïnteresseerd is.

In 1994 publiceerde ze haar laatste (kinder)boek en kampt sindsdien met een chronische schrijversblokkade. Interviews voor publiek gaan haar daarentegen schijnbaar makkelijk af. Met haar bozig mopperende, uiterst geestige, snedige en aforistische 'comedy of complaint' zoals The Guardian het noemt, waarbij ze over alles meningen ventileert - de metro, beeldende kunst, muziek, sport, roken, boeken, smartphones - trekt ze een groot en opvallend jong publiek.

Tegen de stroom in

In Pretend it's a City zien we recente en oudere opnames, Lebowitz in gesprek met Scorsese (niemand lacht zo hard om Fran als 'Marty', wat best irritant is en een Saturday Night Live-parodie opleverde), regisseur Spike Lee, haar goede, inmiddels overleden vriendin Toni Morrison of acteur Alec Baldwin, door Scorsese afgewisseld met foto's van een heel jonge Fran en andere historische opnames van gebeurtenissen in de stad.

We zien haar steeds in haar eentje tegen de stroom in door New York lopen in haar typerende outfits: een oversized kasjmier jas (maatwerk van Anderson & Sheppard, hun enige andere vrouwelijke cliënt was ooit Marlene Dietrich), een groot colbert, een wit overhemd, een Levis 501-spijkerbroek en cowboylaarzen. Ze loopt alsof ze op weg is naar een afrekening, las ik ergens.

Maar het is niet alleen snedige grappigheid die de klok slaat, er ontstaat ook >> >> het beeld van een jonge homoseksueel die haar benauwde (Joodse) milieu in New Jersey ontvluchtte om zichzelf te kunnen worden in de grote stad. En het beeld van hoe hard - en vies en duur - het leven er was in de jaren zeventig, die met name dat jonge publiek zo glamoureus schijnen te vinden. Lebowitz' verhalen over seksuele intimidatie die voor vrouwen toen bij het dagelijks menu leken te horen, zijn best indrukwekkend.

De serie bezorgde haar een nieuw publiek, ook in Nederland, en nu zijn haar columns, afkomstig uit twee bundels uit de jaren zeventig en tachtig, vertaald onder de titel Volgens Fran.

Ze stelt zichzelf in haar voorwoord uit 1994 al de vraag hoe actueel die stukjes nog zijn, maar ze vraagt de lezer ze te beschouwen als 'kunstgeschiedenis in wording'. Je kunt je dat van die actualiteit inderdaad afvragen bij een column als Telefonist bij Inlichtingen: een handleiding: een instituut dat an sich nauwelijks nog bestaat, maar als de column nu geschreven was, zou het een instructie zijn aan medewerkers van ieder willekeurig callcenter en hoe ze die akelig behoeftige bellers het beste van zich af kunnen slaan. Lebowitz geeft veel instructies, lijstjes en absurde multiple-choice opties voor allerlei maatschappelijke fenomenen, zoals het wegblijven van de postbode wegens 'gekwetste gevoelens'.

Unieke schoenmaat

Je herkent bij het lezen van haar stukjes - toch jammer dat er niet bij staat in welk jaar ze zijn geschreven - de rode draad in al die jaren, het soort onderwerpen, de toon, haar opbouw naar een punchline. Zoals in de column Mensen:

'Mensen (een verzameling individuen die naar mijn mening altijd al ten onrechte veel aandacht kreeg) zijn vaak vergeleken met sneeuwvlokken. De analogie suggereert dat elk exemplaar uniek is - geen twee zijn hetzelfde. Dit is overduidelijk onjuist.'

Want van mensen gaan er volgens Lebowitz dertien in een dozijn. Om dit dan keihard te onderbouwen met de stelling dat er veel mensen zijn met hetzelfde kapsel, zoals Johan August Strindberg en Katharine Hepburn. Waarin mensen dan wel verschillen? Hun voetmaat, want die is uniek.

Geestige stof en schrijven kan ze uiteraard, maar het blijft lastig om de columns te lezen zonder haar stem en algehele performance in het achterhoofd. Is dit net zo onderhoudend als je de publieke Lebowitz niet kent? Voor wie aarzelt: er is een audioboek, voorgelezen door Fran zelf. <<

Fran Lebowitz, Pretend it's a city. Netflix, 2021, 7 afleveringen.

Fran Lebowitz, Volgens Fran (The Fran Lebowitz Reader). Vert. Irving Pardoen,  Podium; 288 blz. €20,99.

Verberg tekst