Het is allicht geen toeval dat Annelies Verbeke (43) haar toneelstukken schreef voor haar generatiegenoten van Wunderbaum en Skagen, twee collectieven die steevast hun eigen voorstellingen creëren en met wie ­Verbeke dan ook nauw samenwerkte bij het schrijven van de teksten. 'Zij kwamen met een idee naar me toe - zo werkt het vandaag de dag, althans in ons taalgebied: een theatertekst begint als opdracht', schrijft Verbeke in de inleiding bij deze bundel, die twee teksten bevat uit 2010 en een uit 2018.

Voor Rail Gourmet haalde Verbeke de mosterd bij de gelijknamige firma onder Brussel-Zuid die maaltijden verpakt voor Eurostar en Thalys. In het eerste bedrijf - een monoloog - voert ze een medewerker op van Rail Gourmet. Zij schrijft dwangmatig brieven naar haar collega's, waarin ze filosofeert over geluk. Brieven die ze allicht nooit verstuurt, en die vooral veel vertellen over haar eigen eenzaamheid, nood aan contact en drang naar escapisme.

Een geadresseerde is Robert, die ooit een interview van haar afnam voor Jobat en die zij sindsdien begeert. In het tweede bedrijf zien we hem, een mislukte schrijver, in een bitsig telefoongesprek verwikkeld met zijn powervrouw Rebecca, een Europarlementslid. Maar de eerste échte ontmoeting volgt pas in het laatste bedrijf, tussen Rebecca en de machinist van de trein naar Straatsburg. Hij vat mooi samen hoe mensen, en zeker de personages in dit stuk, niet meer zijn dan atomen die nooit samenkomen of treinen die elkaar vluchtig, en in hoge snelheid, kruisen tijdens hun levens. Daarna hebben ze seks.

Groener gras

Veel minder associatief is het tweede toneelstuk, een theatrale bio van Alma Mahler, een Weense socialite avant la lettre. In 29 chronologische scènes razen we door het leven van 'de muze van minstens vier decennia artiesten'. Verbeke publiceert hier de lange versie van Almschi!, waarvan Skagen de helft schrapte voor hun productie, gezien de grote rol van de live muziek. 'Ik had toch wat buiten het koor gerekend', geeft Verbeke toe in de inleiding.

Zij portretteert Alma als een wellustige vrouw, die er naast haar echtgenoten Gustav Mahler, Walter Gropius en Franz Werfel ook een hele resem beroemde minnaars op nahield, met Oskar Kokoschka als de bekendste. Het stuk maakt enorme tijdsprongen en legt zo bloot hoe - ondanks Alma's turbulente leven - bepaalde patronen zich herhalen: haar carrière als componist die moet wijken, kinderen die sterven, het steeds groenere gras aan de overkant.

Almschi! is verhalender en klassieker dan de tranches de vie uit Rail Gourmet, waardoor het vlotter leest op papier - hoewel Rail Gourmet de krachtigere voorstelling was. Tegelijk blijft Almschi! ook oppervlakkiger: Verbeke wil het hele leven van Alma vatten in deze sterk plotgedreven toneeltekst, die daardoor inboet aan psychologie - op de dialogen na tussen Alma en de oudere versie van haarzelf.

Blinde vlekken

De sterkste toneeltekst is de laatste: Daar gaan we weer, waarmee Wunderbaum vorig jaar (net als met Rail Gourmet in 2010) werd geselecteerd voor Het Theaterfestival. Dat stuk, 'een zoo humain met hoogopgeleide, zichzelf als progressief beschouwende witte mensen' (dixit Verbeke) kwam tot stand na een studietrip naar North Carolina.

De kracht van deze tekst is dat het intersectionaliteit op een heldere, geestige manier aanschouwelijk maakt. Verbeke laat racisme, seksisme en klassediscriminatie genadeloos clashen bij drie redacteurs van een hip cultuurblad dat in opspraak kwam door een cover met een blote zwarte vrouw met een stereotype mond en een ronde kont. Of volgens hen: 'Een zogenaamd racistische cover die juist multicultureel was bedoeld!'

In Daar gaan we weer capteert Verbeke sterk de tijdgeest en de verhitte debatten, zonder uit te monden in een uitleggerig of moraliserend ideeënstuk. Het meest politiek-correcte personage heeft ook haar blinde vlekken, net zoals de reactionaire witte man ('Mag je met niets meer lachen?') terecht bezorgd is om zijn toekomst. Hoofddoeken, quota, de impact van de kolonisatie, het n*****-woord, witte schuld: er is veel dat deze drie mensen splijt. Pas in hun afkeer voor de paternalistische en zich moreel superieur voelende Amerikaanse baas, op wiens telefoontje ze angstig wachten, vinden ze elkaar.

Seksisme

Daar gaan we weer is de toneeltekst die het vlotst opgevoerd kan worden door andere groepen, omdat het de enige is waarin alles wordt verteld via de woorden zelf. Rail Gourmet en Almschi! verwijzen, in de vele regieaanwijzingen, naar de livemuziek en videobeelden die ook wezenlijke delen van het verhaal vertellen.

Hoe uiteenlopend de drie stukken ook zijn in vorm en inhoud, toch schemeren er enkele thema's door. Denk aan de positie van de vrouw, intellectuele onderschatting, seksisme en wie er uiteindelijk moet opdraaien voor de kinderen (dat kan trouwens evengoed de man zijn). Maar ook de hunkering naar erkenning, contact en liefde. Verbeke schrijft dit alles neer met een fijngevoelige blik en in een spitse, geestige taal. Hopelijk volgt er nog meer theater!

De Geus, 160 blz., 17,50 € (e-boek 9,99 €).

Verberg tekst

Wat de drie theaterteksten met elkaar gemeen hebben, zijn de zeer natuurlijk vloeiende teksten. Er staat steeds geen woord te veel of te weinig in de teksten. Dat zal het spelen ten goede komen, maar het maakt de teksten als leesboek ook erg prettig. De onderwerpen, karakters en plaatsen lopen uiteen, hoewel 'Het menselijk tekort op de pijnbank', de subtitel van het boek, hen toch weer samenbindt. Alle drie zijn het avondvullende voorstellingen. In de eerste twee stukken speelt zang en/of muziek een rol. Alle teksten zijn ruim voorzien van regieaanwijzingen, die soms heel lastig zijn voor te stellen en/of veel van de acteurs zullen vragen. De stukken zijn voor 3-4 spelers, behalve het tweede stuk, waarbij er rollen zijn voor 7 personen. De eerste twee stukken zijn gespeeld in 2010 en het laatste in 2018 en ze kregen allemaal lovende recensies. Het laatste stuk is zeer actueel, omdat daarin wit privilege en andere SJW-thema's (sociale rechtvaardigheid betreffende) aan de orde komen. Dat het bijna ondoenlijk is om helemaal niemand ooit nog te kwetsen, zal af en toe vast voor een komisch effect zorgen. Mooie stukken. Verberg tekst