Ruïnevrouwen. Zo typeert de Vlaamse historica en jeugdboekenschrijfster Aline Sax treffend de vrouwen en meisjes die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog nog over zijn in de gehavende Duitse hoofdstad. Bijna alle mannen zijn naar het front, de achterblijvers houden zich op tussen de puinhopen en in kelders, in bange afwachting van de Russen, die steeds verder oprukken.

Het is een interessant en voor de jeugdliteratuur origineel perspectief, dat van de gewone Duitse vrouw in de laatste oorlogsdagen. Sax beschrijft in Wat ons nog rest hun benarde positie tussen al het mannelijke geweld indringend, door de ogen van Henrike (17).

Dat doet ze in de vorm van een verse novel, een genre dat in de Angelsaksische jongerenliteratuur veel vaker is bedreven. De tekst ziet eruit als een lang gedicht, met ritmisch afgebroken zinnen, waardoor bepaalde regels of woorden meer nadruk krijgen en in zeggingskracht toenemen.

Soms maken de auteurs gebruik van alliteratie, binnenrijm en ander klankspel, maar dat ligt er meestal niet dik bovenop. Bij Sax hoor je het in een zin als deze: 'De radio knort en sputtert,/ komt onverwacht tot leven/ en spuwt spetterende trompetten/ de kelder in'.

Henrike vertelt in Sax' zorgvuldig gekozen woorden en beklijvende beelden een huiveringwekkend, rauw verhaal. Over hoe de deur van hun flat gesloten is, maar de achtergevel 'wagenwijd openstaat' en de lege straten nu gevaarlijker zijn dan toen er nog druk verkeer reed. Je kunt immers zomaar beschoten worden. Ze ziet hoe mensen hun geliefden begraven, gedood worden of zich gedesillusioneerd en uit angst voor de Russen van het leven beroven - dat doet zelfs een heel dorp collectief, en dat heeft Sax niet verzonnen.

Schokkend

De angst is niet ongegrond: de Russen trekken plunderend en verkrachtend door stad en land. Ook Henrike wordt te grazen genomen door meerdere soldaten. Die schokkende scène zet Sax met een paar beukende woorden op de pagina neer. Na die gebeurtenis besluit Henrike te vluchten, naar de Amerikanen.

Steeds meer realiseert ze zich dat ze behoort tot een overwonnen volk dat door de hele wereld wordt gehaat. Als zelfs de Führer hen in de steek laat, dringt zich de vraag op: wat rest ons nog? 'Binnenkort is het voorbij',/ probeer ik,/ maar we weten/ beiden beter./ 'Het zal nooit voorbij zijn.'

Aline Sax' nieuwste boek brengt ons terug naar Berlijn, 1945. De oorlog loopt ten einde, en verschillende troepen vallen de hoofdstad binnen. Burgers zien het met lede ogen aan, want wat rest hen nog? De hoop op overwinning is al lang gevaren, en geen van alle scenario's ziet er enigszins goed uit. Vanuit de ogen van een zeventienjarig Duits meisje dat schuilt in een kelder met haar moeder en verschillende buren, beleef je een beklijvend verhaal. Vluchten kan niet meer. De situatie is uitzichtloos. En toch houdt haar moed alles overeind.

Dit boek kruipt onder je huid, en laat niemand onberoerd. Het perspectief van een meisje van zeventien, die door de oorlog gedwongen wordt om sneller volwassen te worden, zit gewrongen tussen haar opvoeding en omgeving, familie, drang naar genegenheid, gruwelen van de oorlog ... De keuze van Aline Sax om het verhaal in verse novel te schrijven, maakt het des te harder. De poëtische taal schuurt met de gruwelijke, kille omgeving. Wat niet gezegd of ongeschreven, doorleef je als lezer des te harder. De weinige woorden zijn raak. 

Het perspectief van het meisje draagt in de moedeloze situatie wel de hoop met zich mee. Haar beslissingen zijn niet ondoordacht, maar ook grotendeels ingegeven vanuit haar buikgevoel; het maakt de reis er niet gemakkelijker op. Het is een ieder-voor-zich, waarin ze zich zo goed en zo kwaad als mogelijk staande houdt. Toch verliest ze nergens haar menselijkheid. De diepe overpeinzingen voelen niet te zwaar door de verse novel-stijl. 

Het is geen vrolijk boek, maar is niet zwartgallig of zwaarwichtig. Ook voor wie oorlog niet het gedroomde thema is, is dit boek een groots 'klein' verhaal dat je moet gelezen hebben. Het mag door thematiek dan ook niet verbazen dat dit boek doet denken aan Louis Paul Boon's Mijn Kleine Oorlog, waarin hij de bekende laatste woorden schreef: Schop de menschen tot zij een geweten krijgen. Later voegde hij eraan toe Wat heeft het alles voor zin?. Aline Sax schrijft nu, zo'n 75 jaar later, met Wat ons nog rest een verhaal dat ik alleen maar kan bejubelen als een boek dat in z'n ziel en literaire waarde daar een pracht van een antwoord op biedt.